Tradycje krakowskiego Wydziału Prawa sięgają początków Uniwersytetu Jagiellońskiego. W zamyśle fundatora Wszechnicy, króla Kazimierza Wielkiego, zakładane w Krakowie w 1364 r. pierwsze w Polsce studium generale miało być przede wszystkim uniwersytetem prawniczym. Na 11 katedr uposażonych ze skarbu królewskiego, 8 przyznano prawnikom. Królestwo Polskie potrzebowało wykształconych jurystów, zdolnych krzewić w społeczeństwie zasady dobra publicznego, porządku i sprawiedliwości.
W XV w. w krakowskim Wydziale Prawa uczono tylko prawa kanonicznego w ramach trzech Katedr: Dekretów, Dekretałów oraz pozostałych części Corpus Iuris Canonici. Gościły tu modne podówczas idee koncyliaryzmu. Sławę wiekopomna zdobyli profesorowie Stanisław ze Skarbimierza oraz Paweł Włodkowic z Brudzenia, twórcy polskiej szkoły prawa narodów. Jako jedni z pierwszych w Europie głosili tezę o prawie pogan i innowierców do własnego państwa i obowiązku władców chrześcijańskich do respektowania suwerenności tych państw.
W 1491 r. powołano Katedrę Reguł Prawa, którą powierzano każdorazowo seniorowi Bursy Prawników. W ramach tego wykładu uczono podstaw wiedzy prawniczej. W 1533 r. powstała już na stale katedra prawa rzymskiego. Podstawą wykładu były Instytucje cesarza Justyniana. W murach Kolegium Prawniczego (dzisiejszego Collegium Iuridicum) gościło wielu wybitnych prawników, jak Mikołaj Jaskier, Bartłomiej Groicki, Jan Herburt, Jan Kirsztein Cerasinus, Jan Tucholczyk. Pozostawili po sobie liczne dzieła prawnicze o znacznym wpływie na rozwój prawa w Polsce.
Bursa Długosza Iurisperitorum zwana, w Krakowie na ul. Grodzkiej przy Gmachu św. Piotra, zburzona w 1840 r. (napis na odwrocie). Konstanty Kopff, rys., tusz. Własność BJ, sygn. IR 1386. Fot. Tadeusz Duda |
Aż do drugiej polowy XVIII w. Wydział kształcił prawników kanonistów zatrudnianych w służbie Kościoła oraz państwa. Obok prawa kanonicznego i elementów prawa rzymskiego wykładano prawo polskie oraz prawo natury i narodów w ramach ustanowionej w 1749 r. Katedry Iuris naturae et gentium. Odnowa Akademii Krakowskiej dokonana w 1780 r. przez Hugona Kołłątaja w ramach ogólnokrajowej reformy systemu edukacji narodowej nadała działalności naukowej i dydaktycznej Wydziału całkowicie nowy kierunek. Kanon nauczania stanowiły od tej pory "prawo natury, polityczne i narodów", prawo krajowe, filozofia moralna, ekonomia. Do grona profesorskiego Wydziału należeli wówczas uczeni wielkiego formatu: Antoni Poplawski, Bonifacy Garycki, Sebastian Czochron, Józef Januszewicz. Znaleźli oni godnych kontynuatorów w osobach Feliksa Słotwińskiego, czy później Franciszka Kasparka.
Utrata suwerenności przez Polskę w końcu XVIII w. nie zahamowała działalności Wydziału Prawa. Po próbie jego zniemczenia nastąpiło odrodzenie w czasach Księstwa Warszawskiego oraz Rzeczpospolitej Krakowskiej. W jego murach kształciła się młodzież ze wszystkich zakątków Polski. Dominujący w europejskim prawoznawstwie kierunek historyczny zaowocował powołaniem do życia najpierw w 1832 r. na jeden rok, a następnie w 1848 r. na stałe Katedry Historii Prawa Polskiego. Powierzono ją Antoniemu Zygmuntowi Helclowi, znakomitemu wydawcy źródeł dawnego prawa polskiego.
Rycina - widok Collegium Physicum (Kołłątaja) przy ul. św. Anny. Ryt. Piotr Wroński, wg rys. A. Bakałłowicza, I poł. XIX w. Własność Muzeum UJ. Obecnie siedziba m.in. Zakładu Prawa Rzymskiego, Katedry Historii Prawa Polskiego, Katedry Powszechnej Historii Państwa i Prawa, Zakładu Prawa Kościelnego i Wyznaniowego, Zakładu Prawa Międzynarodowego Publicznego. Fot. Grzegorz Zygier |
Począwszy od lat siedemdziesiątych XIX w. Jagiellońska Facultas Iuridica przeżywała czasy odrodzenia i rozkwitu, mające źródło w politycznej i kulturalnej autonomii Galicji. Dydaktyka i praca badawcza nabrały wówczas szerokiego rozmachu. Owocem były liczne dzieła naukowe z historii i dogmatyki prawa. Nazwiska profesorów Michała Bobrzyńskiego, Bolesława Ulanowskiego, Fryderyka Zolla starszego czy ich następców: Stanisława Estreichera, Franciszka Ksawerego Fiericha, Władysława Leopolda Jaworskiego, Edmunda Krzymuskiego, Stanisława Kutrzeby, Stanisława Wróblewskiego, Fryderyka Zolla młodszego po dziś dzień wymawiane sa z uznaniem dla wielkości ich twórczego dorobku.
W odrodzonej Polsce krakowscy profesorowie prawa i absolwenci Wydziału oddali swe usługi na potrzeby państwa, jego władz najwyższych, administracji i sądownictwa. Brali udział w pracach nad przygotowaniem Konstytucji Rzeczypospolitej i w Komisji Kodyfikacyjnej powołanej przez Sejm dla ujednolicenia i skodyfikowania prawa sądowego. Niejednokrotnie publicznie, zwłaszcza po przewrocie majowym, dawali wyraz przywiązania do zasad demokracji i rządów prawa. W okresie międzywojennym Wydział kształcił młodzież w zakresie wszystkich głównych dyscyplin prawniczych z wyraźną przewaga prawa pozytywnego. Nauki historyczno-prawne, w tym prawo rzymskie, zachowywały niezmiennie wysoka rangę jako podstawa prawni czego wykształcenia. Kadrę stanowili oprócz starszych profesorów, czynnych w poprzedniej epoce, także młodsi wybitni uczeni, jak Stanisław Gołąb, Jan Gwiazdomorski, Adam Krzyżanowski, Juliusz Makarewicz, Maciej Starzewski, Rafał Taubenschlag, Adam Vetulani, Władysław Wolter.
W 1939 r. po klęsce wrześniowej rozpoczęła się długa noc niemieckiej okupacji. Terror i okrutne prześladowania okupanta nie oszczędziły pracowników Wydziału. Wśród profesorów podstępnie aresztowanych 6 listopada 1939 r. w czasie Sonderaktion Krakau byli tez prawnicy. Straty wojenne były bolesne. Profesor historii prawa Stanisław Estreicher zmarł w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen. W Oświęcimiu ponieśli śmierć Józef Siemieński i Adam Heydel. W Katyniu zginął doc. Janusz Libicki. Mimo represji ze strony okupanta Wydział Prawa kierowany przez dziekana Stanisława Kutrzebę funkcjonował w ramach tajnego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prowadzone były wykłady, ćwiczenia i seminaria. Odbywały się egzaminy, a nawet przewody doktorskie.
W czasach PRL Wydział Prawa kontynuował swoją działalność jako ośrodek nauki i kształcenia młodzieży. W pełni zdał egzamin z wierności ideałom prawdy naukowej, narodowym tradycjom i przeświadczeniu, że niezależność myśli jest "przyczyną sprawczą" postępu. Zawdzięczamy to czynnym podówczas, dziś nieżyjącym profesorom: Wojciechowi M. Bartlowi, Wacławowi Brzezińskiemu, Zbigniewowi Dodzie, Ludwikowi Ehrlichowi, Konstantemu Grzybowskiemu, Janowi Gwiazdomorskiemu, Andrzejowi Kopffowi, Witoldowi Krzyżanowskiemu, Jerzemu Landemu, Irenie Malinowskiej-Kwiatkowskiej, Stanisławowi Nahlikowi, Kazimierzowi Opałkowi, Karolowi Ostrowskiemu, Wacławowi Osuchowskiemu, Michałowi Patkaniowskiemu, Kazimierzowi Przybyłowskiemu, Władysławowi Siedleckiemu, Józefowi Skąpskiemu, Markowi Sobolewskiemu, Adamowi Vetulaniemu, Szczęsnemu Wachholzowi, Władysławowi Wolterowi, Witoldowi Zakrzewskiemu i innym znakomitym mistrzom obecnie pracujących na Wydziale profesorów i docentów. W minionym czterdziestoleciu obok studiów prawniczych uruchomione zostały w ramach Wydziału także studia administracyjne samorządności oraz studia z nauk politycznych, prowadzone przez powstały w 1970 r. Instytut Nauk Politycznych.
Dzisiaj w III Rzeczpospolitej, w obliczu przemian związanych z budowa ustroju prawdziwie demokratycznego opartego na ideałach wolności, równości i solidarności, stoją przed krakowskim Wydziałem Prawa i Administracji nowe wyzwania: budowa państwa prawa, otwarcie na potrzeby gospodarki rynkowej, reformy ustrojowej i administracyjnej państwa, potrzeba rozszerzania kształcenia także na prawo Wspólnoty Europejskiej i prawa człowieka. Wyzwania te są realizowane w miarę możliwości i posiadanych środków. Służy temu celowi reforma programu i form nauczania, jak tez przyjęcie na studia kilkakrotnie większej liczby młodzieży niż w poprzednich okresach. Szanse postępu stwarza rozbudowa współpracy z ośrodkami nauki i nauczania prawa i nauk politycznych w bardzo wielu krajach Europy, Ameryki i Azji. O poziomie kadry nauczającej świadczą liczne publikacje naukowe, zdobyte nagrody i inne wyróżnienia uzyskane przez pracowników Wydziału.
Doświadczenia pokoleń potwierdziły znaczenie rządów prawa. Świadomi wielkiej tradycji, z nadzieją budujemy przyszłość krakowskiego fakultetu prawniczego, integralnej części całej jagiellońskiej wspólnoty uniwersyteckiej, zgodnie z pradawną dewizą: plus ratio quam vis.
Prof. dr hab. Wacław Uruszczak